به گزارش نیوزتل، مدیرکل سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی اظهار داشت: نقش تحریم و سخت گیری ناشران بین الملل در خارج از کشور و عدم تامین مالی و تبلیغ منفی مقابل مقاله در کشور روی کاهش تولید علم تاثیر گذاشته است.

دکتر صمد نژاد ابراهیمی در گفتگو با خبرنگار مهر با تأیید این مورد که رتبه ایران از نظر تعداد انتشارات در پایگاه اسکوپوس یک رتبه کاسته شده و از رتبه ۱۵ به رتبه ۱۶ جهانی تنزل یافته است، اظهار داشت: برخی عنوان می کنند که رتبه ایران در جایگاه ۲۰ قرار گرفته است که این مورد صحیح نیست. رتبه ۲۰، رتبه تجمیعی ایران از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۳ است ولی رتبه علمی یا جایگاه کشور از نظر تعداد مقالات، معمولا بطور سالانه بررسی می شود.
وی با برشمردن دلیلهای کاهش انتشارات ایران در سال ۲۰۲۳ توضیح داد: دلیلهای مختلفی را برای کاهش رتبه علمی و انتشارات ایران می توان متصور شد. یکی از دلیلهای نزولی شدن رتبه علمی کشور کاهش انگیزه اعضای هیات علمی به واسطه تبلیغات منفی در مورد چاپ مقالات علمی است. افراد و نهادهای مختلف در کشور عنوان می کنند که مقاله کارکردی ندارد، مقاله نوشتن بیهوده است و همین موضوع موجب می شود که پژوهشگران انگیزه خودرا برای نوشتن مقاله از دست بدهند.
نقش مسائل مالی پژوهش در اُفت رتبه علمی ایران
مدیرکل سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی یکی دیگر از دلیلهای مهمی که منجر به کاهش تعداد مقالات ایران و اُفت رشد علمی کشور شده است را مسائل مالی پژوهش دانست و اظهار داشت: مشکل فرسوده بودن زیرساخت های پژوهشی و پایین بودن حقوق اعضای هیأت علمی می تواند سبب رفتن افراد از دانشگاه ها به سمت صنعت و مهاجرت دانشگاهیان به خارج از کشور شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی کاهش دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تمایل دانشجویان به ادامه تحصیل را نیز از دیگر مسائل مؤثر در کاهش رتبه علمی کشور معرفی نمود.
نژاد ابراهیمی به روند نزولی انتشار مقاله در دنیا اشاره نمود و اظهار داشت: کل دنیا نیز درحال تجربه روند نزولی انتشار مقالات است و در سطح کلان بررسی ها نشان داده که در کشورهای تأثیرگذار نیز این روند کاهشی را داشته ایم ولی موجب کاهش رتبه علمی آنها نشده است.
از دست رفتن رتبه اول منطقه و کاهش فاصله با عربستان
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی به نقش کشورهای منطقه در رتبه ایران از نظر تعداد انتشارات اشاره نمود و اظهار داشت: کشورهای منطقه و رقبای ما سرمایه گذاری زیادی را در حوزه علم و فناوری انجام داده اند و امکان دارد در صورتیکه اقدام جدی در این حوزه انجام نشود و سرمایه گذاری مناسبی صورت نگیرد، سال آینده ما مجدد شاهد تنزل رتبه علمی ایران باشیم. چونکه از سال قبل نیز قابل پیشبینی بود.
وی اضافه کرد: خوشبختانه میزان انتشار مقاله کشور هلند (که در رتبه بندی از نظر تعداد مقالات، بعد از ایران و در رتبه ۱۷ قرار دارد) نیز پارسال کاهشی بوده است؛ در صورتیکه اگر هلند این شرایط را نداشت، رتبه علمی کشور حتی به رتبه ۱۷ جهان تنزل می یافت.
وی در مورد جایگاه علمی ایران در میان کشورهای منطقه اظهار داشت: در میان کشورهای منطقه نیز ایران بعد از ترکیه به رتبه دوم تنزل پیدا کرده است. عربستان نیز سال قبل رشد ۶.۷ دهم درصدی از نظر تعداد مقالات داشته و در سال ۲۰۲۳ نزدیک به چهار هزار مقاله بیشتر از سال ۲۰۲۲ منتشر نموده است. این در شرایطی است که ما با کاهش تعداد مقالات مواجه بودیم؛ بنابراین فاصله ما با عربستان نیز کم شده است.
کاهش انگیزه پژوهشگران با تبلیغات منفی
نژادابراهیمی به نهادهای دخیل در این مشکل اشاره نمود و اظهار داشت: مجلس، نهادهای بالادستی، سازمان برنامه و بودجه همگی نهادهای تأثیرگذار در این مورد هستند. باید توجه داشت که کشور از نظر بودجه گرفتار محدودیت است. همین طور تبلیغات منفی و غیر واقعی که عنوان می کنند اعضای هیئت علمی نجومی بگیر هستند، سبب می شود اعضای هیئت علمی و پژوهشگران انگیزه ای نداشته باشند. پژوهشگری که بخواهد مقالات زیادی منتشر کند و یا طرح های صنعتی داشته باشد، باید حدود ۱۸ ساعت در روز کار کند؛ در صورتیکه حقوق دریافتی آنها حتی معادل نیمی از حقوق فرد شاغل در شرکت خصوصی نیست. با عنایت به این شرایط و در صورتیکه این رویکرد ادامه پیدا کند، انتظاری غیر از این نباید داشت.
نقش تحریم و سخت گیری ناشران بین المللی در افت رتبه علمی
مدیرکل سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی یکی از دیگر دلیلهای افت رتبه علم را سخت گیری های ناشران بین المللی و تحریم ها دانست و اظهار داشت: سال قبل تعداد انتشارات ایران در اسکوپوس به ۷۳ هزار و ۵۴۵ مورد رسید که باید توجه داشت این تعداد تنها در ارتباط با مقالات علمی نیست، بلکه کتاب ها، فصل های کتاب، نامه به سردبیر، مقالات مقالات ارائه شده در سمینارها و … را نیز شامل می شود. سال قبل از بین تمامی اسناد نمایه شده توسط پژوهشگران ترکیه در پایگاه اسکوپوس، چهار هزار و ۴۶۳ مورد در ارتباط با مقالات ارائه شده در سمینارها و همایش های بین المللی بوده؛ این در شرایطی است که حدود دو هزار و ۲۵۰ مورد از انتشارات پژوهشگران ایران در ارتباط با این همایش های بوده است و این مورد می تواند با تحریم های ایران و مشکلات پژوهشگران ایرانی در تعاملات بین المللی ارتباط داشته باشد. مشکلات ویزا و یا مشکلات مالی پژوهشگران از موضوع هایی هستند که می توانند سبب کاهش تعاملات علمی بین المللی پژوهشگران شود.
وی تصریح کرد: البته ارزیابی تمامی دلیلهای کاهش تعداد انتشارات پژوهشگران کشور نیاز به بررسی بیشتر دارد و این مورد باید بطور جداگانه مورد مطالعه قرار گیرد تا بتوان سهم هر یک از این علتها را در کاهش رتبه علمی کشور بررسی کرد. معاونت پژوهشی وزارت علوم پژوهشی به مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور سفارش داده است که در حال انجام می باشد و می تواند بخشی از این پازل را حل کند.
چرایی اثرگذاری یکباره تحریم بر کاهش مقالات ایران
نژاد ابراهیمی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر که «ایران سال هاست که درگیر تحریم است ولی هیچ سالی کاهش تعداد مقالات و کاهش رتبه علمی کشور را نداشتیم؛ پس چگونه تحریم می تواند مسبب این مورد باشد؟» اظهار داشت: اخیراً سخت گیری های بیشتری برای پژوهشگران ایرانی اعمال می شود. من بعنوان یک محقق این مورد را نسبت به شرایط ۱۰ سال پیش خودم مشاهده می کنم. تا ۱۰ سال پیش زمانیکه یک مقاله را برای یک مجله ارسال می کردم، در نهایت با یک بازنگری منتشر می شد. در صورتیکه اینروزها سخت گیری بیشتر شده است و بیشتر مجلات عنوان می کنند که موضوع مقاله جزو حوزه های در رابطه با این مجله قرار نمی گیرد و این گونه محترمانه مقالات را رد می کنند. برخی انتشارات نیز مانند انتشارات وایلی (wiley) در همان ابتدا عنوان می کند که امکان انتشار مقالات دانشگاه شهید بهشتی را ندارد. همین طور سال قبل در پی بروز برخی مسائل بین المللی مشکلاتی در انتشار مقالات ایران به وجود آمد.
سخت گیری مجلات در موضوع سوءرفتارهای علمی
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به سوالی در مورد نقش سخت گیری مجلات در موضوع سوءرفتارهای علمی در کاهش مقالات ایران اظهار داشت: دقیقاً یکی از دلیلهای کاهش روند تعداد مقالات علمی دنیا، همین سخت گیری ها و ریترکشن مقالات است. برای مثال در گذشته در صورت مشابهت مقاله در بخش «مواد و روش ها» با سایر مقالات، از جانب نشریات علمی انجام سخت گیری انجام نمی شد ولی هم اکنون حتی ۳ کلمه پشت سر هم در مقاله مشابه مقاله دیگری باشد، بعنوان مشابهت و سرقت علمی در نظر گرفته می شود.
وی ضمن اشاره به توسعه ابزارهای مشابهت یاب اظهار نمود: اینروزها نوشتن مقاله به مراتب مشکل تر شده است؛ چونکه ابزارهای مشابهت یاب توسعه زیادی پیدا کرده اند. همین طور مقالات در همان مراحل اولیه مشابهت یابی می شوند و کاهش دادن حتی یک درصد مشابهت، به سختی صورت می پذیرد. این مورد سرعت انتشار مقاله را بخصوص برای ما که زبان مادریمان انگلیسی نیست، کم می کند.
وی اضافه کرد: به این مورد نیز باید توجه داشت که ناشران می توانند مقالاتی که از مراکز فروش مقاله خریداری شده اند را نیز شناسایی کنند و همین طور افرادی که حتی یک مقاله سلب اعتبار شده (ریترکت شده) داشته باشند، وارد فهرست سیاه می شوند و چاپ مقاله این افراد با مشکل مواجه می شود.
نژاد ابراهیمی تصریح کرد: البته باید توجه داشت که ریترکشن مقاله معادل سرقت علمی نیست و تنها یکی از دلیلهای آن سرقت علمی است. ریترکشن یا سلب اعتبار یکی از فرآیندهای طبیعی نظام علم است که برای حذف داده های نامعتبر صورت می گیرد و نباید آنرا معادل تقلب دانست. بیشتر مقالات به خاطر اشتباهات سهوی سلب اعتبار می شوند و خود افراد می توانند مقالاتشان را سلب اعتبار کنند. هم اکنون اشتباهات سهوی و دلیلهای سلب اعتبار مقالات شناسایی شده و آموزش های اخلاق در پژوهش در وزارت علوم جدی گرفته شده اند و اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی آموزش اخلاق در پژوهش می بینند و با قوانین روز آشنا می شوند.
تأمین مالی پژوهش می تواند از مهاجرت نیز جلوگیری کند
وی در انتها در پاسخ به این سؤال که از نظر شما کدام یکی از این دلیلهای مطرح شده نقش اصلی و کلیدی را در کاهش تعداد مقالات کشور دارند؛ اظهار داشت: از نظر من تامین مالی پژوهش بیشتر اثر را دارد. پژوهشگر حتی حاضر است با شکم گرسنه بخوابد ولی پول تحقیق را داشته باشد و ابزار مناسب و دستگاههای به روز برای پژوهش را در اختیار داشته باشد. اگر پژوهشها تامین مالی شوند حتی در صورت کافی نبودن حقوق پژوهشگران، می تواند از مهاجرت آنها جلوگیری نماید. پژوهشگران بیش از اینکه به حقوق خودشان توجه داشته باشند، به تجهیزات آزمایشگاهشان توجه دارند.

منبع: newstel.ir