نیوزتل: ابرپروژه محرومیت زدایی مقرر است با ورود علم وفناوری جان تازه ای بگیرد و در همین راستا معاونت علمی بسته ویژه ای را برای کاربست ظرفیت دانش بنیانها در این مناطق در دستور کار قرار داده است.

خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: قصه محرومیت در گوشه و کنار هر از گاهی روایت های تازه ای برای شنیده شدن دارد، در بعضی مناطق هنوز شاخص نرخ بیکاری و سطح رفاه اقتصادی در وضعیت مناسبی قرار ندارد، در نقطه ای دیگر در عرصه آب آشامیدنی شهری و روستایی و نیز بهداشت و درمان، مردم با مشکلات عدیده ای روزگار می گذرانند و در بعضی مناطق روستایی به دلیلهای مختلف همچون خشکسالی شاهد از رونق افتادن کشاورزی هستیم. با اینحال بی انصافی است اگر نگوییم سال هاست که مناطق محروم و دورافتاده، زیر ذره بین نهادها و دستگاه های متولی برای رفع مشکلات قرار دارند.
ورود حوزه علم و فناوری برای تکمیل پازل محرومیت زدایی
مضاف بر نهادهای دولتی و غیردولتی حامی، در تکمیل پازل محرومیت زدایی حالا متولیان حوزه علم و فناوری و بطور اخص معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان و صندوق نوآوری و شکوفایی پای کار آمده اند تا با به کارگرفتن ظرفیتهای دانش بنیان ها و اتصال فناوری و دانش به طرح های پیشرفت و آبادانی در مناطق محروم، در جریان پروژه محرومیت زدایی در کشور اقداماتی فناورانه و نوآورانه ای را رقم بزنند.
نمایشگاهی فناورانه که برای آبادی ایران برپا شد
معاونت علمی همین چند ماه گذشته به عنوان مقدمه کار خود «نمایشگاه آبادیران» را با هدف کمک به توسعه مناطق محروم بوسیله معرفی ظرفیتهای شرکت های دانش بنیان و برای پاسخ به چالش ها و ایجاد اشتغال پایدار برگزار کرد؛ «آبادیران» نشان داد شرکت های دانش بنیان و خلاق از ظرفیتهای خوبی برای حل مسائل مناطق محروم و آبادی روستاهای کمتر برخوردار می باشند که کاربست آن می تواند به ابرپروژه محرومیت زدایی جان تازه بدهد.
در گزارشی که قبل از این خبرگزاری مهر از دستاوردها، محصولات و فناوری های دانش بنیان در عرصه محرومیت زدایی (اینجا) منتشر نمود تنها به بخش کوچکی از توانایی فناوران و متخصصان اشاره شد؛ دستیابی به فناوری آب شیرین کنِ حرارتی، ساخت پهپاد ویژه برای پایش آنلاین کشاورزی، ساخت خانه در ۱۸ روز، ساخت خانه های مقاوم به زلزله با استفاده از پنل های خاص و تولید نوعی خوراک دام از پسماندهای کشاورزی و صنایع غذایی تنها قسمتی از فناوری ها و محصولاتی بود که در این نمایشگاه ارائه شد.
مهاجرت معکوس داخلی نخبگان در دستور کار معاونت علمی
به دنبال تقویت همین جریان حالا معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، در صدد تهیه بسته ای ویژه برای ورود دانش بنیان ها به مناطق کمتر برخوردار و مهاجرت معکوس نخبگان از شهرهای بزرگ به شهرهای مبدا خودشان است.
در برنامه ای که در معاونت علمی درحال پیاده سازی است، در امتداد مهاجرت معکوس داخلی، آن دسته از نخبگانی که به مبدا خود باز می گردند، تسهیلاتی ارائه خواهد شد در همین رابطه سعید سلیمانی مدیر برنامه توسعه اقتصاد دانش بنیان در مناطق محروم معاونت علمی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره ی برنامه این معاونت برای مهاجرت معکوس نخبگان توضیح می دهد و می گوید: چرخه نخبگانی در کشور به شکلی تعریف شده که به طور معمول نخبگان از شهرهای کوچک و حتی روستاها به شهرهای بزرگی که منابع مالی بیشتر و دانشگاه های مطرحی در آنجا وجود دارد، مهاجرت می کنند و پس از اتمام تحصیل، در همان استانها و شهرهای بزرگ می مانند که این مساله در نهایت منجر به تحت تاثیر قرار گرفتن ظرفیتهای انسانی و نخبگانی در مناطق محروم، روستاها و شهرهای کوچک تر خواهد شد.
سلیمانی در ادامه به تسهیلات و مشوق هایی برای بازگرداندن این نخبگان اشاره می کند اما این را هم می گوید که جزییات این تسهیلات هنوز دقیقاً معلوم نیست. در برنامه ای که در معاونت علمی درحال پیاده سازی است، در امتداد مهاجرت معکوس داخلی، آن دسته از نخبگانی که به مبدا خود باز می گردند، تسهیلاتی ارائه خواهد شد و از آن طرف اگر شرکت های دانش بنیان تولید خودرا به مناطق محروم ببرند و یا سرمایه گذاری در شهرستان های کوچک و کمتر برخوردار انجام دهند، مورد توجه ویژه معاونت قرار خواهند گرفت.
تهیه بسته ای ویژه برای ورود دانش بنیان ها به محرومیت زدایی
این مقام مسئول معاونت علمی که تنها حدود ۵ ماه از انتصابش به این سمت می گذرد، از تشکیل شورایی ویژه به ریاست دکتر دهقانی فیروزآبادی برای تهیه بسته ویژه محرومیت زدایی با تمرکز بر کارهای دانش بنیان ها تا پایان مهرماه خبر می دهد و صحبت های خودرا اینطور تکمیل می کند: این طرح و بسته همچنان درحال بررسی است و پس از تصویب تا پایان مهرماه، در پاییز و زمستان آنرا اجرائی و اطلاع رسانی خواهیم کرد.
وی در ادامه به کلیات این بسته ویژه محرومیت زدایی اشاره نمود و اظهار داشت: ارائه تسهیلات به دانش بنیان ها برای ورود به حوزه محرومیت زدایی، تعریف پروژه های اولویت دار، تعریف مکانیزم ها و ساز و کارهایی که دانش بنیان ها را به مرحله خروجی برساند و بازارسازی های جدید برای دانش بنیان ها مسائلی است که در این بسته گنجانده خواهد شد.
نقش آفرینی گروههای جهادی در مناطق محروم و میزان تأثیرگذاری آنها در عمران و آبادانی مناطق محروم و دورافتاده موضوعی غیرقابل کتمان است و تعامل این نهاد مردمی با دانش بنیان ها بطور قطع به پیشبرد برنامه های محرومیت زدایی ضریب می دهد. معاونت علمی در نظر دارد به عنوان نهاد واسط به اتصال این دو گروه کمک نماید.
سلیمانی در همین رابطه توضیح می دهد که «بنا داریم نخبگان و افراد خوش فکری که در گروههای جهادی به عنوان جریان محرومیت زدا فعال می باشند را در یک طرف میز و در طرف دیگر مجموعه های دانش بنیان را قرار دهیم. این تعامل می تواند از یک طرف نیازهای واقعی مناطق محروم مطرح و از آن سو راهکارهای فناورانه ارائه خواهد شد. ما در حقیقت اطلاعات و مسائل مناطق محروم را از مجموعه های دولتی می گیریم که کلیات ماجراست و ممکنست خطا و انحرافاتی در آن وجود داشته باشد اما برای راستایی آزمایی، اطلاعات را از نهادهای پایین دست مثل گروههای جهادی دریافت خواهیم کرد و در اختیار فناوران قرار خواهیم داد.
ساخت مسکن روستایی با تکنولوژی های جدید / اجرای آزمایشی مسکن های فناورانه در یک محیط آزمایشی
مسکن مناطق محروم همیشه از با اهمیت ترین دغدغه های ساکنین این مناطق بوده به خصوص این که خیلی از این نقاط زلزله خیز بوده و کیفیت و دوام ساخت و همین طور معماری ساخت اهمیت بیشتری پیدا می کند؛ مدیر برنامه توسعه اقتصاد دانش بنیان در مناطق محروم می گوید برای ساخت مسکن روستایی با استفاده از تکنولوژی های جدید طرح های خوبی در کشور وجود دارد اما هنوز در مقیاس بزرگ اجرائی نشده و نتیجه و بازخورد کار هم مشخص نشده است.
مدیر برنامه توسعه اقتصاد دانش بنیان در مناطق محروم در همین باره توضیح می دهد که «در پروژه ساخت مسکن روستایی ۳ فاکتور مقاوم سازی، سرعت و قیمت حائز اهمیت می باشد، چیزی که در این پروژه مدنظر است ساخت خانه های یک طبقه ای است که تولید چه از جنس کشاورزی، یا در عرصه چرم و قالیبافی در داخل خانه و یا محیط پیرامونی خانه صورت بگیرد. بدین سبب تکنولوژی های جدید باید در عرصه معماری این خانه ها و همین طور جنس ساخت مسکن به کمک بیایند. بدین جهت یکی از کارهای ما ابتدا شناسایی این مدل فناوری ها برای توسعه مسکن روستایی و ایجاد یک محیط آزمایشی برای شرکت های دانش بنیان ها است.

رفع مشکل بازارسازی دانش بنیان ها با ورود به مناطق محروم
وی در ادامه این گفتگو به رفع اشکال بازارسازی شرکت های دانش بنیان با ورود به مناطق کمتر برخوردار و محروم اشاره می کند و می گوید: مناطق محروم و کمتر برخوردار بواسطه بکر بودنشان، برای ورود شرکت های دانش بنیان در عرصه بازارسازی مناسب و کمک کننده است. از طرفی کارویژه خیلی از نهادها و مجموعه های حاکمیتی، ورود به مناطق محروم و محرومیت زدایی است و در همین رابطه منابع زیادی در این خصوص در بودجه دولتی و چه در نهادهای حاکمیتی لحاظ می شود که اگر قسمتی از این بودجه برای بازارسازی شرکت های دانش بنیان اختصاص پیدا کند، بطور قطع به نفع فناوران و شرکت های دانش بنیان ها خواهد بود.
سلیمانی، کمیته امداد، ستاد اجرائی فرمان امام و بنیاد مستضعفان به عنوان نهادهای دولتی و بسیج، سپاه، قرارگاه امام حسن مجتبی در عرصه کلان را همچون نهادهایی عنوان نمود که می توانند با تزریق بودجه در عرصه پروژه های دانش بنیان محرومیت زدا، کمک کننده باشند. او اضافه کرد: مهم تر این که در عرصه مسئولیت اجتماعی، نهادهای بزرگ اقتصادی و هلدینگ ها می توانند بودجه ای را وارد چرخه دانش بنیان کنند چونکه با هزینه کرد هوشمندانه در این بخش، اثرات مضاعف و کاربردهای فراتری را شاهد خواهیم بود. از آن سو معافیت مالیاتی در قانون جدید دانش بنیان ها نیز انگیزه ای برای ورود منابع مسولیت های اجتماعیِ شرکت های بزرگ به عرصه های دانش بنیان بوجود می آورد.
هماهنگی معاونت علمی با دانشگاه ها برای رفع نیازهای بومی
این مقام مسئول معاونت علمی هماهنگی با جریان دانشگاه ها برای رفع نیازهای بومی با تسهیلگری معاونت علمی را یکی دیگر از پروژه های معاونت علمی برشمرد و در اینباره اینطور توضیح می دهد: دانشگاه ها پراکندگی جغرافیایی خوبی دارند و اساتید جوان، نخبه و پرانگیزه ای در دانشگاه های آزاد و دولتی توزیع شده اند. تلاش می نماییم جریان دانشگاه را با تسهیلگری معاونت علمی و کارگزارانی که معاونت علمی در تبادل کاری با دانشگاه ها ایجاد می کند، به صورتی معطوف به نیاز بوم و پیرامونی خودشان نماییم.
سلیمانی در نکات پایانی گفتگوی خود بر کارکردهای دانشگاه در رفع نیازهای بومی اصرار کرد و اظهار داشت: بطور مثال دانشگاه ها می توانند در رسته های مختلف چه از جنس مدیریتی و چه از نظر مسائل اقتصادی و پر اهمیت و حیاتی برای کشور مثل آب، امنیت غذایی، انرژی، استفاده از ظرفیتهای منابع طبیعی و مولد سازی ظرفیتهای روستایی در مدار پیشرفت کشور ورود کنند، اینها مسائلی است که مقرر شده در تعامل با دانشگاه ها و نخبگان استانها و شهرستان ها پیگیری نماییم.
صندوق نوآوری در تدارک تهیه بسته ای برای محرومیت زدایی
علاوه بر معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری نیز درحال تهیه بسته راهبردی جهت کمک به «محرومیت زدایی» و رفع چالش ها و مشکلات مناطق محروم کشور با استفاده از توان شرکت های دانش بنیان است؛ در حقیقت هدف این بسته، پشتیبانی از شرکت های دانش بنیانی است که به هر طریق ممکن می توانند به محرومیت زدایی کمک کنند.
از کمک به تامین آب آشامیدنی تا خوداشتغالی ساکنان مناطق کمتر برخوردار
سیاوش ملکی فر معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در گزارش نیوزتل به نقل از مهر به تشریح برنامه صندوق و بسته حمایتی محرومیت زدایی می پردازد و می گوید: محرومیت زدایی مستلزم اقدامات مختلفی است و به نظر می آید شرکت های دانش بنیان می توانند در این حوزه نیز به طرق مختلف نقش آفرین باشند، همچون کمک به حل مشکلاتی مانند تامین آب آشامیدنی یا مدیریت فاضلاب، ارتقا بهداشت و سلامت، ایجاد اشتغال برای ساکنان این مناطق یا کمک به خوداشتغالی آنها. برای مثال، برخی شرکت های دانش بنیان محصولاتی مانند «پهپاد سمپاش»، «ماشین تراش» یا «گلخانه هوشمند» تولید می کنند که می تواند زمینه را برای خوداشتغالی ساکنان مناطق محروم و کمتربرخوردار فراهم آورد. برخی شرکتها نیز ماهیت پلتفرمی دارند و می توانند ورود به بازار کسب وکارهای خرد و خانگی این مناطق را تسهیل کنند.
یکی از چالش های اعطای تسهیلات لیزینگ به ساکنان مناطق کمتربرخوردار، وثایق و تضامین آنست. صندوق در تلاش است با همکاری کمیته امداد امام خمینی (ره)، از یک صندوق ضمانت برای حل این مشکل کمک بگیرد، بطوریکه اعطای تسهیلات لیزینگ به ساکنان مناطق کمتربرخوردار با سهولت صورت گیرد معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی ضمن اشاره به این که تعدادی از تسهیلات صندوق با «کاهش نرخ» و «افزایش طول دوره بازپرداخت» همراه خواهد بود، اظهار داشت: «یکی از تسهیلات صندوق، فروش اقساطی است که به خریداران محصولات دانش بنیان کمک می نماید این محصولات را در قالب اقساطی بخرند. از آنجائیکه تعدادی از ساکنان مناطق محروم می توانند با خریداری برخی از محصولات شرکت های دانش بنیان، کسب وکارهای کوچک، اما پایداری برای خود به راه بیندازند، تسهیلات لیزینگ در این بسته حمایتی، جایگاه ویژه ای دارد. اما یکی از چالش های اعطای تسهیلات لیزینگ به ساکنان مناطق کمتربرخوردار، وثایق و تضامین آنست. صندوق در تلاش است با همکاری کمیته امداد امام خمینی (ره)، از یک صندوق ضمانت برای حل این مشکل کمک بگیرد، بطوریکه اعطای تسهیلات لیزینگ به ساکنان مناطق کمتربرخوردار با سهولت صورت گیرد.
ملکی فر در ادامه به ضرورت استفاده از شرکت های دانش بنیان جهت کمک به محرومیت زدایی خصوصاً از مسیر ایجاد اشتغال اشاره می کند و می گوید: «اگر ما بتوانیم با اتکا به شرکت های دانش بنیان، به خوداشتغالی در مناطق محروم و کمتربرخوردار کمک نماییم، عملاً جلوی مهاجرت از این مناطق به شهرهای بزرگ را گرفته ایم. به طور معمول این نوع مهاجرت با حاشیه نشینی و لطمه های دیگری هم راه است و پس توفیق مهمی است اگر ما بتوانیم در این مناطق، برپایه فناوری پیشرفته، مشاغل پایدار ایجاد نماییم. صندوق در شناسایی موضوع «محرومیت» و مصادیق آن، و همین طور شناسایی راه حل ها و ابزارهای مقابله با آن، با سایر دستگاهها و ذی نفعان خصوصاً معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و کمیته امداد امام خمینی (ره) همکاری می کند. بعلاوه، ما باید حمایت و مشارکت نهادها و دستگاهها و بطور کلی ذی نفعان بومی را هم جلب نماییم.

کاهش نرخ تسهیلات اعطایی برای حل مسائل راهبردی کشور
آنطور که ملکی فر می گوید هدف صندوق نوآوری و شکوفایی به تاسی از سیاست های کلان حاکمیت و دولت، افزایش نقش آفرینی شرکت های دانش بنیان در اقتصاد کشور است و تلاش بر این است که این شرکتها بیش از پیش به حل چالش ها و مسائل راهبردی و مزمن کشور کمک کنند. وی در ادامه اضافه کرد: شرکت های دانش بنیان را از این منظر می توان به دو گروه تقسیم کرد. دسته نخست، شرکت هایی که عمدتا بر خلق ثروت اقتصادی متمرکزند، اما نسبت چندانی با مسائل و چالش های راهبردی کشور ندارند. و دسته دوم، شرکت هایی که می توانند به حل مشکلات راهبردی کشور در بخش های مختلف کمک کنند. صندوق نیز حمایت و تامین مالی هر دو گروه را ماموریت خود می داند. اما تلاش می کند با خلق ابزارهای جدید و یا تسهیل ابزارهای موجود (مانند کاهش نرخ تسهیلات)، ظرفیت شرکت های دانش بنیان را جهت کمک به رفع مشکلات راهبردی کشور بسیج کند.
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی ضمن اشاره به سوابق این نوع حمایت ها در صندوق اظهار داشت: برای مثال، بعد از ورود ویروس کرونا به کشورمان در ایام پایانی سال ۱۳۹۸، صندوق ظرف مدت کوتاهی ابتدا نیازهای عاجل نظام سلامت را شناسایی کرد و متعاقباً بعد از شناسایی و ارزیابی شرکت های دانش بنیان فعال در این حوزه ها، به تامین مالی آنها پرداخت. در نتیجه ظرف حدود دو هفته بیش از ۳۵۰ میلیارد تومان تسهیلات به ۷۰ طرح شرکت دانش بنیان تزریق شد و این شرکتها توانستند اقلام مورد نیاز نظام سلامت مانند ونتیلاتور و اکسیژن ساز را تامین کنند.
دانش بنیان ها چگونه به حل مشکل ناترازی انرژی کمک می کنند
ملکی فر در ادامه با ذکر مثالی به نقش آفرینی شرکت های دانش بنیان در چالش ناترازی انرژی به ویژه اهمیت آن در مناطق محروم اشاره می کند. یکی دیگر از چالش های فعلی کشور، مساله عدم توازن تولید و مصرف انرژی است. برای غلبه بر این چالش می توان مصرف برق را کاهش یا تولید آنرا افزایش داد که شرکت های دانش بنیان می توانند در هر دو طرف این معادله نقش آفرین باشند. برای مثال، با نصب موتورهای الکتریکی بدون جاروبک (BLDC) که نسبت به موتورهای الکتریکی متعارف بمراتب کم مصرف ترند، می توان مصرف برق لوازم خانگی و خصوصاً کولرهای آبی را در روزهای تابستان کم کرد.
وی اضافه کرد: برآوردها نشان داده است که نصب ۲۰ میلیون دستگاه از این موتورهای کم مصرف در کولرهای آبی می تواند به ۵ هزار مگاوات کاهش مصرف برق کمک نماید که حدودا حدود یک سوم کل ناترازی است. سال قبل صندوق با همکاری شرکت توانیر، حدود ۸۰۰ میلیارد تومان تسهیلات به ۸ شرکت سازنده این نوع موتورها تسهیلات داد. این هم نمونه دیگری از بسیج ظرفیت شرکت های دانش بنیان برای حل چالش های کشور است.
نکته پایانی
همانطور که در این گزارش اشاره شد دو بسته در عرصه علم و فناوری و با محوریت دانش بنیان ها درحال تهیه است؛ هرچند این دو بسته در مرحله آماده سازی و شناسایی نیازهای نقاط محروم و کمتر برخوردار و به موازات آن شناسایی ظرفیتهای دانش بنیان برای کاربست آن قرار دارد اما این روند مثبت گواه بر این است که حوزه علم و فناوری و خصوصاً معاونت علمی ساز و کار لازم را برای زدودن محرومیت و اقدامات تحولی برای توسعه مناطق محروم در کنار سایر نهادهای دیگر در دستور کار قرار داده است. این که تزریق دانش روز و فناوری و بسط آن به مناطق محروم کشور چقدر مؤثر واقع شود و در نهایت چه میزان از محرومیت این مناطق کاهش دهد موضوعی است که باید درحال حاضر صبر کرد و منتظر خروجی آن ماند.