به گزارش نیوزتل، مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با بررسی نقش فناوری در رقابت نظامی قدرت های بزرگ پیشنهاداتی برای توسعه فناوری های نظامی ایران عرضه کرده است.

به گزارش نیوزتل به نقل از مهر، تکنولوژی های جدید منجر به ایجاد انقلاب جدید در حوزه جنگ و تهدید شده و توانسته تأثیری ساختاری بر رقابت قدرت های بزرگ داشته باشند. فناوری می تواند با تغییر موازنه قدرت، ساختار بازی استراتژیک میان قدرت های بزرگ را تغییر دهد.
کنترل و توسعه تکنولوژی های جدید می تواند بر ابعاد رقابت قدرت ها اثرگذار باشد؛ این امر نمونه های تاریخی هم دارد. بعنوان مثال در عصر کشاورزی؛ ارابه، فلاخن، کمان کامپوزیتی، زین اسب، رکاب زین و سایر تجهیزات همگی ادوات مزیت ساز محسوب می شدند. با گذر زمان و در عصر صنعتی شدن، کلاهک هسته ای، موشک کروز، موشک بالستیک، موتور احتراقی، زیردریایی و سیستم دفاع موشکی حائز اهمیت شدند؛ در این راستا، برتری موشکی می تواند گاهی توازن قدرت میان قدرت های بزرگ را تغییر دهد. این امر جایی اثرگذارتر است که توان موشکی با تکنولوژی های جدید و اقتصاد قدرتمند هم همراه شود. مساله مذکور در مورد تسلیحات هسته ای هم صادق است و ترکیب آنها با تکنولوژی های جدید، قدرت و میزان تخریبشان را هم تقویت خواهد نمود.
توسعه فناوری به صورت سنتی همواره با نبرد و جنگ پیوند خورده است و هیچ وقت در تاریخ بشر توسعه بدون خشونت و جنگ نبوده است. عصر کنونی را میتوان عصر نظم جهانی جدید یا رقابت فناورانه سرد نامید. بنابراین تکنولوژی های جدید منشأ اصطکاک های آینده سیاسی، اقتصادی و نظامی قدرت های بزرگ خواهند بود.
مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به بررسی نقش فناوری در رقابت نظامی قدرت های بزرگ پرداخته است و با بررسی وضعیت کنونی رقابت فناورانه نظامی قدرت های بزرگ ازجمله چین و ایالات متحده، پیشنهادهایی برای توسعه فناوری های نظامی ایران عرضه کرده است.

نیمه هادی ها و هوش مصنوعی؛ هسته اصلی رقابت فناورانه در جهان

در این گزارش ضمن اشاره به رقابت چین با آمریکا در زمینه های مختلف عنوان شده است که جهان درحال تبدیل شدن به دو بلوک اصلی آمریکایی و چینی است که در آن، تنش های ژئوپلیتیکی هم درحال ظهور بوده و درست همانند جنگ سرد که فناوری منجر به ظهور رقابت فضایی شد، این دفعه هم فناوری عامل اصلی رقابت محسوب می شود، که هسته اصلی این رقابت فناورانه در حوزه نیمه هادی ها و هوش مصنوعی خواهد بود. البته فناوری های دیگری هم نظیر محاسبات کوانتومی، اینترنت اشیا و… مطرح و اثرگذار هستند؛ اما به نظر می رسد هم اکنون، حداقل در حوزه نظامی، نیمه هادی ها و هوش مصنوعی بیشترین کاربرد را دارند و اثرگذارترین فناوری در رقابت ژئوپلیتیکی محسوب می شوند.
نیمه هادی ها بخشی حیاتی محصولاتی مانند خودرو ها، گوشیهای هوشمند، هواپیماها یا وسایل خانگی هستند. ازاین رو تأمین امنیت زنجیره آنها برای رشد اقتصادی ضروریست و بنابراین است که ایالات متحده باهدف فلج کردن توسعه اقتصادی و نظامی چین در زنجیره تأمین آن خلل ایجاد می کنند.
هوش مصنوعی هم بخشی از فناوری های نوظهور است که جدی ترین تاثیر را بر حوزه های مرتبط باقدرت و امنیت، بخصوص امنیت و دفاع ملی داراست. این فناوری در مباحث نظامی کاربرد بسیار زیادی دارد. که مهم ترین آنها را میتوان در جمع آوری داده، تحلیل اطلاعات و بهبود تصمیم گیری و تشخیص هدف دانست.

چین در فناوری های نظامی چگونه سرمایه گزاری نموده است؟

رقابت اساسی در حوزه فناوری های نظامی بین دو قدرت بزرگ، یعنی چین و آمریکاست. در چین، پیشرفت های اقتصادی و فناورانه به شکل نزدیکی به هم پیوند خورده و این کشور قادر است؛ ابر پروژه های ملی و بین المللی فناورانه- اقتصادی را با همکاری مشترک بخش های دولتی / خصوصی و نظامی / غیرنظامی خود به انجام برساند.

چین سالهای مدیدی است که به جهت رشد اقتصادی اش، بر توسعه فناورانه و نوآوری سرمایه گزاری نموده و هزینه اختصاص یافته به منظور پژوهش و توسعه فناوری خویش را از ۱۹ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۱ به ۳۷۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رساند و الان پرچم دار فناوری در بعضی حوزه ها نظیر فناوری کامپیوتر کوانتومی بوده و غول های فناوری بزرگی نظیر شیائومی، هوآوی و علی بابا را در خود جای داده است.

تمرکز چین بر فناوری های هوش مصنوعی و جنگ اطلاعاتی با هدف ایجاد بازدارندگی

تمرکز کنونی چین بر روی مواردی همچون جنگ اطلاعاتی، جنگ الکترونیکی، هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی و … است با ترکیب و ادغام این موارد بتواند شبکه ای را به منظور ایجاد بازدارندگی و تحمیل بیشترین هزینه و فشار بر نیروی هوایی ایالات متحده را فراهم آورد.
چین قصد دارد تا با بهره گیری از تکنولوژی های جدید، زمین بازی جدید تعریف کند که در آن خود برتری دارد و به همین جهت است که در قسمت پژوهش و توسعه و همسوسازی منافع و اقدامات نظامی و غیرنظامی بعنوان یک پروژه ملی و یکپارچه عمل می کند. چین با تشکیل مفهومی با عنوان «هم جوشی نظامی-غیرنظامی» و زیرساختی با عنوان «سیستم نوآوری فناورانه یکپارچه نظامی-غیرنظامی» به دنبال «همجوشی و ادغام نوآوری ها و پیشرفت ها در تحقیقات پایه و کاربردی» و پیشبرد «تحقیق و توسعه نظامی-غیرنظامی» در فناوری های دارای کاربرد دوگانه پیشرفته است.
رشد بیشتر از ۱۰۰ میلیارد دلاری پژوهش و توسعه در چین
میزان سرمایه گذاری چین در پژوهش و توسعه رشد زیادی داشته است. به صورتی که بودجه آن از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۲۱ بیشتر از ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش داشته است. این کشور در سال ۲۰۱۹، ۵۲۷.۷ میلیارد دلار در این عرصه سرمایه گزاری نموده که باآنکه نسبت به ایالات متحده آمریکا (۶۶۸.۴ میلیارد دلار) هنوز کم تر است، اما نسبت رشد آن بیشتر از ایالات متحده آمریکاست. اما نکته قابل توجه آن است که ۷۴.۵ درصد از هزینه صرف شده در آمریکا، در ارتباط با بخش خصوصی است که به طور عمده پیگیر منافع تجاری خود هستند و امکان دارد ارتباط چندانی با بخش دفاعی نداشته باشند. برعکس در چین تمامی هزینه ها منطبق با رفع نیازمندی های همجوشی نظامی-غیرنظامی بوده و فارغ از تاکید بر کاربردهای نظامی یا غیرنظامی است.
بااین حال سیستم نوآوری چین هنوز نسبت به روسیه و آمریکا ضعیف تر است و این کشور در تلاش است تا از راه تقویت نوآوری داخلی و توسعه قابلیت های نظامی مشابه سیستم های ایالات متحده به این امر پاسخ دهد.
پکن علاوه بر آن که به ایجاد موازنه در مقابل فناوری های آمریکا علاقه مند است، به دنبال فراتر رفتن از توانمندی های ایالات متحده هم بوده و به جای آن که صرفا به دنبال مقابله با فناوری آمریکا باشد، درصدد کسب» مزیت اقدام کننده اول»، از راه ورود به حوزه های فناوری جدیدی است که در آنها ایالات متحده حضور جدی و مؤثری ندارد.
هدف پکن از کاربست فناوری در زمینه نظامی شامل «همسوسازی و یکپارچه سازی ظرفیت ها و منابع و اقدامات کشور» از راه هم جوشی نظامی-غیرنظامی به منظور جبران فاصله موجود با ایالات متحده، «توسعه ظرفیت ها و مفاهیم، بهبود توان جنگ سیستم ها یا جنگ نابودی سیستم ها»، کسب توانمندی انجام حمله اول از راه موشک های هدایت شونده دقیق دوربرد، کسب و توسعه برخی توانمندی های محرمانه برای شگفتی سازی در هنگام بروز جنگ و کسب جایگاه نخست جهان در حوزه هوش مصنوعی و استفاده از آن برای کسب برتری نظامی است.
سرمایه گذاری آمریکا در حوزه هوش مصنوعی
ایالات متحده که الان خویش را سردمدار توسعه خیلی از تکنولوژی های جدید می داند، از بابت رقیب راهبردی خود، یعنی چین و پیشرفت روز افزون آن در حوزه فناوری های پیشرفته نظامی، اعلام نگرانی می کند؛ چونکه این فناوری ها قابلیت ادغام در ظرفیتهای نظامی داخلی و خارجی داشته و می توانند آثار امنیتی گسترده ای را در صحنه امنیت بین الملل ایجاد کنند. مهم ترین فناوری در این خصوص را میتوان هوش مصنوعی دانست.

در رابطه با هوش مصنوعی آن چه در حوزه نظامی محل تاکید است مبحث هوش مصنوعی محدود و استفاده از آن در حوزه نظامی بوده که این گونه کاربردها شامل اطلاعات، نظارت و شناسایی، پشتیبانی، عملیات سایبری، فرماندهی و کنترل، نیمه هادی ها و وسایل خودکار می شود. این فناوری ها به طور عمده در مواردی که احتیاج به کار پیچیده یا فعالیت شناختی فرسوده کننده دارد، به کار گرفته می شوند و می توانند سریع تر از سیستم هایی که احتیاج به کاربر انسانی دارند واکنش نشان دهند؛ داده های بیشتری را جمع آوری و تجزیه وتحلیل کنند و مفاهیم عملیاتی نوینی نظیر ازدحام و انجام عملیات فناورانه ترکیبی را که منجر به تسلط بر سیستم های دفاعی رقیب می شود، مهیا سازند. این فناوری در حوزه جعل عمیق هم ورود کرده و با بهره گیری از ظرفیت خود، زمینه انجام عملیات در منطقه خاکستری، نظیر عملیات اطلاعاتی را هم فراهم نموده است.
در خصوص هوش مصنوعی، سرمایه گذاری وزارت دفاع آمریکا در لایحه بودجه سال ۲۰۲۴ به رقمی در حدود ۱.۸ میلیارد دلار به منظور انجام بیشتر از ۶۸۵ پروژه فعال در این عرصه رسید. پنتاگون در همین سال، رقمی معادل ۱.۴ میلیارد دلار هم برای توسعه و آزمایش ابتکارات ۴ که درصدد ایجاد شبکه ای مرتبط به فرماندهی و کنترل همه حوزه ها با تاکید بر هوش مصنوعی میان کلیه توانمندی ها و دارایی های نظامی ایالات متحده است، درخواست کرده است. حجم قراردادهای پنتاگون در مورد هوش مصنوعی هم از ۲۶۱ میلیون دلار در اوت ۲۰۲۲ به ۶۷۵.۳ میلیون دلار در اوت ۲۰۲۳ رسید. وزارت دفاع پیشتر در سال ۲۰۱۹ مرکز مشترک هوش مصنوعی ایجاد کرد که این روند در سال ۲۰۲۱ منجر به شکل گیری دفتر هوش مصنوعی و دیجیتال به منظور تقویت تحقق برنامه های مرکز مشترک شد.
همکاری آمریکا با متحدان خود در پژوهش و توسعه
ایالات متحده به سمت توزیع توانمندی و اقدام مشترک با همکاری کلیه ظرفیتهای داخلی و همینطور متحدان و شرکا اقدام نموده است. آمریکا دارای شبکه ای شرکا و متحدان است که هم انتقال فناوری را با یکدیگر صورت می دهند و هم درگیر پژوهش و توسعه در مورد توانمندی های جدید هستند.
این کشور در کنار اتخاذ راهبرد جبرانی سوم (در این راهبرد پنج حوزه موردتوجه آمریکا قرارگرفته است: شامل سیستم های یادگیری خودمختار، همکاری میان انسان ها و ماشین، تجهیزات کمکی نیروی انسانی، استفاده از تجهیزات پیشرفته از جانب نظامیان در صحنه های عملیاتی، تیم های نظامی انسان پایه و ماشین پایه و سلاح های نیمه مختار سایبری و الکترونیکی در بستر شبکه های مجازی و میدان عملیاتی) به منظور حفظ برتری فناورانه خود، بر احاله مسئولیت، استانداردسازی، توزیع توانمندی ها و بهره گیری از ظرفیت شرکا و متحدانش تکیه کرده و شاکله اصلی راهبرد دفاعی خویش را بر اساس بازدارندگی یکپارچه استوار کرده است.
این کشور از حضور فناوری در قسمت نظامی خود اهداف و نیت های اصلی «فراهم سازی امکان انجام عملیات مشترک»، «تقویت و توسعه تاب آوری، سرعت و گستره زیست بوم فناوری دفاعی»، «تضمین بنیان های پژوهش و توسعه (شامل جذب، پرورش استعداد، حفظ و ارتقای زیرساخت ها)» و «حفاظت و حراست از فناوری و پشتیبانی نوآوری نظامی» را دنبال می کند.
ایران برای توسعه فناوری های نظامی چه مسیری را باید در پیش بگیرد؟
در بُعد فناوری و نوآوری، راهبرد بازدارندگی ایران بر ایجاد توان مناسب مقابله با حمله نظامی احتمالی دشمن بناشده است. این الگوی بازدارندگی، منبعث از اسناد کلان و سیاست های کلی نظام شامل چهار رکن و مؤلفه اساسی بوده که عبارت است از مشارکت مردمی، خودکفایی، بازدارندگی فناورانه صنعتی و بازدارندگی منتج از فناوری های سایبری و مبتنی بر هوشمند سازی.

در این راستا، با عنایت به نقش اساسی جمهوری اسلامی ایران در حفظ و ثبات منطقه، فضا و محیط امنیتی ناشی از رقابت قدرت های بزرگ و همینطور تنش های اخیر منطقه ای، ضمن تاکید بر لزوم افزایش بودجه و اهمیت تمرکز کشور بر فناوری های نوین، موارد ذیل به منظور تحقق منافع کشور پیشنهاد می شوند:
۱. ایجاد راهبرد و الگوی بومی پژوهش و توسعه فناورانه نظامی با تاکید بر محصولات دارای کاربرد دوگانه
به نظر می رسد ایران نیازمند نوعی کار سپاری بومی با تاکید بر همجوشی نظامی-غیرنظامی / خصوصی-دولتی از یک سو و همینطور توزیع پژوهش و توسعه در سرتاسر کشور از طرفی است که رابط و محل اتصال این بخش ها باید مشخص شود.
علاوه بر این ضروریست تا نگاهی به همکاریهای بین المللی و استفاده یا فعال سازی ظرفیت ها و فرصت های موجود در توافق نامه های دو یا چندجانبه و سازمان های بین المللی ازجمله بریکس و شانگهای داشت. ازاین رو راهبرد کشور با تاکید بر ظرفیت ها و اهداف داخلی و بین المللی باید ترسیم شود. سرریز فناوری به بخش غیردفاعی اثرگذاری سیاست های اقتصاد مقاومتی در صنعت دفاعی با تاکید بر توسعه فناوری بوده است. دراین باره جهت گیری راهبردی صنعت دفاعی برای گذار به اقتصاد مقاومتی به منظور مواجهه با چالش توسعه فناوری به پایین دست، حرکت صنعت دفاعی به سمت اقتصاد مقاومتی به ترتیب با محوریت مؤلفه های دانش محوری، مردم محوری، اتکا به ظرفیتهای داخلی و مدیریت جهادی اهمیت بالایی دارد.
۲. تعیین اولویت های فناورانه نظامی
نیاز است تا کشور با درک تهدیدات و اهداف امنیتی خود و تحلیل و رصد محیط امنیتی پیرامونی، نیازها و اولویت هایش را مشخص کرده و تلاش کند تا با بهره گیری از راهبردی که در بند «۱» پیشنهادها ذکر شد؛ تکنولوژی های جدید مزیت ساز و رقابتی خویش را احصا کرده و نیازش را با تاکید بر اولویت کار سپاری و جمع سپاری داخلی با رعایت ملاحظات دفاعی و امنیتی خاص این امر، رفع کند. در این راه ضروریست تا از ظرفیت شرکتهای خصوصی و دانش بنیان، جهت بهبود سرعت دستیابی به فناوری بهره برد.
۳. ممانعت از تبدیل منطقه غرب آسیا به محل نزاع قدرت های بزرگ
به نظر می رسد در فضای رقابتی قدرت های بزرگ، احتمال رویارویی و افزایش تنش ها میان آنها روزبه روز بیشتر خواهد شد و ترجیح آنها این خواهد بود که چنین مواجهه ای، در محلی دور از خاک و منطقه شان باشد. از این رو، ضروریست تا تلاش شود مدلی بومی و منطقه ای به منظور ایجاد ثبات و تأمین امنیت (نظم امنیتی منطقه ای بومی) با همکاری سایر بازیگران منطقه ای باهدف کاهش مداخله و حضور قدرت های بزرگ در منطقه ایجاد شود. بنابراین ضروری است تا جمهوری اسلامی ایران بازیگری حداکثری در چنین فرایندی باشد. در این راستا، ظرفیت دستگاه دیپلماسی و همکاریهای مشترک نظامی و تقویت دیپلماسی دفاعی می تواند زمینه کاهش تنش ها و افزایش همکاری ها را فراهم آورد.
۴. جذب، آموزش و حفظ استعدادها و متخصصین
یکی دیگر از موضوعات و مسائل مهم، توجه به جذب، آموزش و حفظ استعدادها و نیروی انسانی متخصص در حوزه فناوری، بخصوص فناوری های دارای کاربرد نظامی است. این امر ازآنجا حائز اهمیت بوده که تربیت نخبه ای که توان مزیت سازی داشته باشد، بسیار هزینه بر است و چنین استعدادی هم در جهان کمیاب بوده و در صورت عدم توجه به این مقوله، خروج آنها امکان دارد ضمن کاهش مزیت و قدرت نسبی کشور، منجر به تقویت رقبا از طرفی هم شود.
۵. توجه به نیازمندی های خاص فناوری در محیط نظامی و امنیتی کنونی
محیط نظامی و امنیتی امروزه به شکل روزافزونی درحال خودکار و مستقل عمل کردن و هوشمند شدن است که این امر نیازمندی های خاص خویش را هم خواهد داشت.
۶. تقویت همکاری ها و گفتگوهای فناورانه منطقه ای
این امر ازآنجا اهمیت دارد که اولاً زمینه همکاریهای مشترک فناورانه را فراهم می آورد که سرریز آن می تواند برای بخش دفاعی کشور حائز اهمیت باشد، ثانیاً حرکتی در راه اعتمادسازی فناورانه و کاهش رقابت منطقه ای در حوزه فناوری و همینطور کمرنگ ساختن رویکرد تهدید محور در حوزه مزبور است.
۷. تقویت تاب آوری و پویایی فناورانه بخش نظامی و توجه به دیجیتالی کردن سیستم های نظامی تاکتیکی
نیاز است تا بخش نظامی کشور به سمت کاربست بیشتر تکنولوژی های جدید در سطوح مختلف تصمیم گیری و راهبردی خود حرکت کرده و سیستم ها و توانمندی های عملیاتی خویش را هم تا حد امکان دیجیتالی کند. قابل ذکر است که این مهم به دست نمی آید، مگر با همکاری بیشتر بخش خصوصی و غیرنظامی که نیاز است تا حتما مدلی بدین منظور طراحی شود. همینطور ضروریست تا ثبات سیستم های مذکور حفظ شده و از اقدامات و عملیات اختلال گرانه و مخرب دشمنان مصون بوده و در صورت بروز حادثه، تاب آوری و پایداری آن تضمین شود.
۸. حرکت به سمت تشکیل ارتش و تیپ های نظامی ترکیبی (انسان پایه و ماشین پایه)
لازم است تا نیروهای نظامی کشور به امکانات و فرصت هایی که تکنولوژی های جدید نظیر هوش مصنوعی می تواند برای آنها باوجود آورد، مجهز شوند. این امر می تواند در حوزه تسلیحات عملیاتی و تاکتیکی یا راهبردی از یکسو و حتی در طرح ریزی و کسب آگاهی وضعیتی و پردازش اطلاعات روی دهد.

منبع: newstel.ir